Είτε ανήκεις στο DC είτε στο Marvel Universe, ξέρεις τις ιστορίες και τις περιπέτειες των superheroes. Πιθανότατα προτιμάς και κάποιον σε σχέση με άλλους. Ας πούμε είναι πολλοί αυτοί που βρίσκουν τον Superman κάπως… φλώρο, με το εσώρουχο πάνω από τη φόρμα και το clean cut χτένισμα. Το καλό παιδί της διπλανής πόρτας που τυχαίνει να έχει υπερδυνάμεις, δεν πείθει πια. Σκέψου όμως ότι όταν πρωτοεμφανίστηκε, στα τέλη της δεκαετίας του 1930, κυριολεκτικά άλλαξε τη ζωή του μέσου Αμερικανού.
Βλέπεις, ο Superman έρχεται από έναν πλανήτη που καταστράφηκε, βρίσκεται εδώ μόνος, χωρίς να μπορεί να επιστρέψει πίσω. Νιώθει αυτή τη νοσταλγία για τη ζωή που είχε πριν, ένα συναίσθημα που νιώθουν όλοι οι κυνηγοί του Αμερικανικού Ονείρου που μετανάστευσαν στη Γη της Επαγγελίας, αλλά και, κυρίως, όσοι είχαν φύγει για να γλιτώσουν από τον πόλεμο, αφήνοντας πίσω καμένα σπίτια. Από την άλλη, το alter ego του, ο Κλαρκ Κεντ είναι ο καθημερινός τύπος που συχνά περνάει αδιάφορος, που προσπαθεί να κερδίσει λίγη προσοχή, αλλά συνήθως νιώθει αδύναμος. Και μετά γίνεται Superman και σώζει τον κόσμο. Αυτό το όνειρο την εποχή του Great Depression, ότι υπάρχει ελπίδα να ξεχωρίσει κάποιος από την βιοπάλη και να ανακαλύψει τις υπερδυνάμεις του, ήταν τροφή για το μυαλό και την ψυχή. Ο Superman τόνωσε το ηθικό ανθρώπων που ένιωθαν απελπισμένοι.
Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΘΕΛΗΣΗΣ
Από την άλλη, βέβαια, θα πεις «Ναι, φυσικά, γιατί είναι πιθανό να ξυπνήσω με υπερδυνάμεις». Οκ, αν δεν σε δαγκώσει μια ραδιενεργή αράχνη (δες παρακάτω), μάλλον όχι, θα παραμείνεις φυσιολογικός. Κι επειδή δεν το σκέφτηκες μόνο εσύ αυτό, η DC, το 1939 παρουσίασε τον Batman. Έναν νέο που έχασε τους γονείς του από έναν εγκληματία του δρόμου κι αποφάσισε να πάρει εκδίκηση. Ή να αποκαταστήσει τη δικαιοσύνη. Ή και τα δύο. Το ζήτημα είναι ότι εκείνα τα χρόνια η εγκληματικότητα στο δρόμο ήταν όντως τεράστια και οι περισσότεροι είχαν κάποιο περιστατικό ανάλογο με αυτό του μικρού Μπρους Γουέιν, οπότε απευθείας κέρδισε τη συμπάθεια με την ιστορία του. Όμως, το στοιχείο που σφράγισε την επιτυχία του Batman ήταν ακριβώς οι υπερδυνάμεις που δεν είχε. Η δύναμή του ήταν αυτή της θέλησης (η οποία μεταφράστηκε φυσικά σε super gadgets), όμως το μήνυμα που έστελνε -και ελήφθη- ήταν σαφές: αν θες μια καλύτερη ζωή κι έναν καλύτερο κόσμο, ανάλαβε δράση.
Τα comics τότε πωλούνταν στα περίπτερα για μισό δολάριο ή και λιγότερο και είχαν απήχηση στο ενήλικο κοινό, που είχε συνηθίσει να τα βλέπει ως strips στην εφημερίδα. Οι επικεφαλής της DC σκέφτηκαν ότι πρέπει να προσελκύσουν και το εφηβικό κοινό και γι’ αυτό «έριξαν» δίπλα στον Batman τον νεαρό Robin- και αντίστοιχη πρακτική ακολούθησαν και στη συνέχεια με άλλους ήρωες. Ο Stan Lee, διάσημος «πατέρας» του Spiderman, μάλιστα, σε κάθε ευκαιρία έλεγε πόσο μισούσε αυτή την ιδέα και τα παρατρεχάμενα πιτσιρίκια που τελικά μάλλον ταλαιπωρούσαν παρά βοηθούσαν τους ήρωες. Το ζήτημα είναι ότι ο Robin ανέδειξε τον Batman ως πατρική φιγούρα, σε μια εποχή που πολλοί μπαμπάδες ήταν στον πόλεμο ή χειρότερα.
Ο πόλεμος παίζει καθοριστικό ρόλο στην ιστορία των superheroes, με πολλούς τρόπους. Καταρχάς, η επιρροή τους ήταν τόσο μαζική, που ο Χίτλερ όχι μόνο ασχολήθηκε με τον Superman, αλλά τον χαρακτήρισε και Εβραίο. Ο Superman αντεπιτέθηκε και στο επόμενο τεύχος τον πλάκωσε στο ξύλο. Εκείνη την εποχή εμφανίζεται και ο Captain America, ο Αμερικανός στρατιώτης που πάντα σώζει την κατάσταση, και στο πρώτο του εξώφυλλο δείχνει τις προθέσεις του: ρίχνει μπουνιά στον Χίτλερ. Όλα αυτά, εκείνον τον σκληρό καιρό, ήταν αρκετά για να ενισχύσουν το πεσμένο ηθικό. Μάλιστα, μέσα στα δέματα που έστελναν οι οικογένειες στους στρατιώτες ήταν και αυτά τα comics, που δίνανε κουράγιο ή τροφοδοτούσαν το όνειρο. Τουλάχιστον μέχρι ένα σημείο, γιατί τα πράγματα εξελίχθηκαν με τον τραγικότερο τρόπο και ο πόλεμος αυτός έγινε ανυπόφορα αιματηρός, οπότε οι δραστικές λύσεις των superheroes (μπουνιά, πάρτον κάτω, τέλος ο πόλεμος, σώθηκε ο κόσμος) άρχισαν να φαίνονται όλο και πιο ανεδαφικές. Σημειωτέον ότι ένα από τα λίγα θέματα που δεν άγγιξαν οι κομίστες ήταν το ολοκαύτωμα (και ο πόλεμος του Βιετνάμ, αργότερα).
Εν τω μεταξύ, ο δυτικός κόσμος μάζευε μανιωδώς χαρτί για να χρησιμοποιηθεί στην πολεμική βιομηχανία και πολλά comics πήραν τον δρόμο αυτό. Υπό αυτή την έννοια, ο πόλεμος έκανε συλλεκτικά τα comics, ακριβώς γιατί ελάχιστα αυθεντικά τεύχη διασώθηκαν και, όπως είναι φυσικό, απέκτησαν τεράστια αξία. Κάπου εκεί άρχισαν οι πρώτες αντιδράσεις από τη Γερουσία (όνομα και πράγμα) με επιχειρήματα τύπου «Ο Batman και ο Superman προάγουν τη βία» ή το πιο τραβηγμένο ότι τελικά είναι κι αυτοί προσκείμενοι στον φασισμό αφού λύνουν τα πάντα με βία και δεν δέχονται κουβέντα. Και φυσικά, συστάθηκε μια επιτροπή για να λογοκρίνει τις ιστορίες πριν βγουν, γι’ αυτό και όλα τα τεύχη μέχρι τα 70ς έχουν «Seal of approval».
THE AMERICAN WAY ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ
Ο πρώτος ήρωας που δεν ξέρει τι να κάνει με τις δυνάμεις του ήταν ο Πίτερ Πάρκερ, γνωστός και ως Spiderman. Ένας νεαρός που δεν τα καταφέρνει με τα κορίτσια και δεν τα καταφέρνει γενικά, μέχρι που αρχίζει, μετά το δάγκωμα της αράχνης, να βγάζει ιστούς και να πετάει στα ουράνια. Ο Spiderman ανήκει σε μια νέα γενιά ηρώων, με περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα- ακριβώς όπως και το ακροατήριό τους. Ο κόσμος πλέον έχει κουραστεί από τις αψεγάδιαστες εικόνες- ο Captain America γυρίζει από τον πόλεμο και νιώθει ξένος πια- και θέλει τσαλακωμένους ήρωες, ακόμη και προβληματικούς που αντιμετωπίζουν προβλήματα αντίστοιχα με όλους. Οι Fantastic 4 ας πούμε είναι όλοι μες στη νεύρωση, και βρίζουν την ώρα και τη στιγμή που απέκτησαν δυνάμεις και βρέθηκαν στο διάστημα. Βέβαια, στη μέση του Ψυχρού Πολέμου περνάνε ξεκάθαρα τα μηνύματα της κατάκτησης του διαστήματος, ενώ χρησιμοποιείται ανησυχητικά πολύ η φράση «The American Way», διότι ως γνωστόν (#not) ο σωστός τρόπος είναι ο Αμερικανικός τρόπος. Ο Hulk με τα νεύρα του ενσαρκώνει το φόβο για την ατομική ενέργεια και πώς μπορεί να ξεφύγει και όλοι μαζί είναι οι νέοι που αμφισβητούν την εξουσία. Ξεκάθαρο μήνυμα, ξεκάθαρο και το πού απευθύνεται.
Όσο αυτοί οι ευάλωτοι ήρωες αντανακλούν την ψυχολογία των baby boomers, άλλο τόσο κοινωνικές ανησυχίες βρίσκουν το δρόμο τους στα strips. Η παθογένεια των ναρκωτικών υπονοήθηκε αρκετά νωρίς, μέχρι τη στιγμή που ο τότε πρόεδρος Nixon ζήτησε από τη Marvel, τη DC και τις άλλες 2 αντίστοιχες εταιρείες, να δώσουν έμφαση στο πρόβλημα των ναρκωτικών. Ο Stan Lee εμπνεύστηκε μερικές πραγματικά σκληρές και σκοτεινές εικόνες για το πρόβλημα του εθισμού, «σκότωσε» δευτερεύοντες χαρακτήρες και έδειξε την κατάντια με τον πιο γλαφυρό τρόπο. Και φυσικά, δεν εγκρίθηκε από την επιτροπή. Εκείνη την κομβική στιγμή, η Marvel πήρε την απόφαση και κυκλοφόρησε τα τεύχη χωρίς Seal of approval, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στα “Graphic Novels”. Έτσι έλεγαν πια τα comics, σε μια προσπάθεια να βγάλουν από πάνω τους τη ρετσινιά του «Pow! Wow! Slap!» που έβαλε στη συζήτηση η τηλεοπτική μεταφορά του Batman. Έπρεπε να γίνει σαφές ότι αυτό το υλικό δεν απευθύνονταν σε παιδιά, ούτε ήταν αυτός ο σκοπός του. Ο Frank Miller ανακάλυψε ξανά τον Batman, ως τον σκοτεινό ιππότη και διόρθωσε σε μεγάλο βαθμό τη ζημιά που είχε γίνει, ευτυχώς (και μετά ήρθε ο George Clooney…)
Με αφορμή το facelift του Batman, να βάλουμε στη συζήτηση και την Wonderwoman, πίσω από την οποία κρύβεται μια ολίγον διεστραμμένη ιστορία. Η DC το 1942 κάλεσε ένα ψυχολόγο (τον Charles Moulton) ως σύμβουλο για τη δημιουργία μιας ηρωίδας που θα «έπιανε» στο γυναικείο κοινό. Εκείνος όχι μόνο σκέφτηκε, αλλά τελειοποίησε κιόλας την Wonder Woman, μια εντυπωσιακή Αμαζόνα που βρίσκεται ερωτική μετανάστρια στον πραγματικό κόσμο. Κι ενόσω ο χαρακτήρας είναι δυνατός και έχει απήχηση, διαπιστώνεται εκ των υστέρων ότι σε κάθε τεύχος υπήρχαν σκηνές με σεξουαλικό υπονοούμενο, με τη Wonder Woman δεμένη, υποταγμένη κλπ. Τελικά, αυτό που μάθαμε ήταν ότι ο ψυχολόγος είχε μια οικογένεια με 2 γυναίκες (από δω η γυναίκα μου κι από εδώ το αίσθημά μου) και όλοι μαζί είχαν αποκτήσει και μεγάλωναν τα παιδιά τους στην όμορφη αυτή ατμόσφαιρα, που για πολλούς θεωρήθηκε ενδεικτική της νοοτροπίας του Μούλτον. Η φεμινιστική επανάσταση προβλημάτισε τη DC και αποφάσισαν κι εδώ ένα facelift, που μετέτρεψε την Wonder Woman σε soccer mom, με τα ταγιέρ της και τα κομμωτήριά της και απ’ όλα. Δεν χρειάζεται να σου πούμε πόσο καλά πήγε αυτή η προσπάθεια, αν έχεις δει τη Gal Gadot καταλαβαίνεις.
SUPER HEROES: ΟΙ INFLUENCERS ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Τα graphic novels έπαιξαν ρόλο διαμορφωτή γνώμης, με τρόπους που συχνά ούτε καν προσέχουμε. Για παράδειγμα, ο Green Lantern είναι ο πρώτος που κάνει σχόλιο κατά του ρατσισμού, ενώ ο Green Arrow είναι ο πρώτος ήρωας με αριστερές ιδέες. Ο Lex Luthor, το συνώνυμο του κακού, στα 80ς είναι πια businessman, συμβολίζοντας την απληστία και τη διαφθορά του new deal. Οι X-men, εντελώς διαφορετικοί γενικά και μεταξύ τους, δεν είναι μια αγαπημένη παρέα, αλλά συχνά τσακώνονται μεταξύ τους και σπάνε τα νεύρα τους. Αυτή η δυναμιτισμένη σχέση και τα ψυχολογικά των ηρώων έρχονται τελικά να εκφράσουν το διαφορετικό και τη σκληρότητα του κόσμου απέναντί του: οι Xmen δίνουν φωνή στους ομοφυλόφιλους και σε οποιονδήποτε βάλλεται για τη διαφορετικότητά του. Προσπαθούν για τα δικαιώματά τους σε έναν κόσμο που δεν θέλει πια τους “mutants”, παλεύουν με τη φύση τους και με όλους. Στο τέλος όμως πάντα κερδίζουν.
Από τα πιο ενδιαφέρονται στοιχεία στην ιστορία των comics είναι ο ρόλος τους στην ενημέρωση των παιδιών για την προστασία από τις νάρκες. Μετά τον πόλεμο της Βοσνίας εκδόθηκαν ειδικά τεύχη, που διανεμήθηκαν μόνο στη χώρα, με τον Superman να αφοπλίζει νάρκες και ιστορίες παιδιών που δεν πρόσεξαν αρκετά. Σε αυτή την περίπτωση, οι super ήρωες ίσως όντως να έσωσαν ζωές.
Τα graphic novels έπεσαν θύματα του Luthor και των φίλων του, όταν άρχισαν να κυκλοφορούν σωρηδόν, με νέους τίτλους, συλλεκτικά εξώφυλλα και merchandize και γενικά έγιναν μια ακόμη εμπορική φούσκα, που στοίχισε κάμποσες περιουσίες. Και μετά, συνέβη η 11η Σεπτεμβρίου. Ένα γεγονός τόσο μεγάλο και τόσο βαθιά συγκλονιστικό για τον αμερικανικό ψυχισμό, που ήταν κάλεσμα επιστροφής για τους υπερήρωες και τις υπερδυνάμεις τους. O Spiderman μπαίνει στα συντρίμμια των δίδυμων πύργων, ο Captain America, πάντα πατριώτης, κηρύσσει τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και το αναγνωστικό κοινό ανακαλύπτει ξανά την θαλπωρή της αγκαλιάς των μασκοφόρων υπερασπιστών του δικαίου, του καλού και της πατρίδας. Σε μια χλιαρή εποχή που ακολούθησε το great depression το πάθαμε εμείς που αγαπάμε τα graphic novels όταν η αναμενόμενη μεγάλη αναμέτρηση Batman vs Superman λύθηκε χάριν σε μια συνωνυμία (σκόπιμα παραβλέπω τον Μπεν Άφλεκ ως Batman) και, ξενερώσαμε τη ζωή μας. Από τότε πέθαναν, αναστήθηκαν, κάνανε εμφύλιο, μπλέχτηκε ο Jared Leto, άστα που να στα λέω…
Αυτό που έχει ενδιαφέρον τώρα, που εδώ κι ένα χρόνο ζούμε σε ένα δυστοπικό σκηνικό που θα μπορούσε να έχει σκεφτεί ο Miller, αν οι super heroes θα αναλάβουν ξανά δράση, και θα φορέσουν τη μάσκα πάνω από τη μάσκα τους για να σώσουν τον κόσμο από την αόρατη, αλλά πολύ πραγματική απειλή. Ή αν ο επόμενος ήρωας θα είναι νοσηλευτής στις εντατικές. Όπως και να ΄χει, εδώ θα είμαστε: την ίδια ώρα, στο ίδιο μέρος.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο https://www.thebmag.gr/2021/06/06/super-hero-stories-%ce%b2%ce%b3%ce%ac%ce%b6%ce%bf%ce%bd%cf%84%ce%b1%cf%82-%cf%84%ce%b7-%ce%bc%ce%ac%cf%83%ce%ba%ce%b1-%ce%b1%cf%80%cf%8c-%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-superheroes/#more-14364